Tranh sơn mài là gì? Giới thiệu về nguồn gốc tranh sơn mài

Có những thời điểm, sơn mài đã ở vị trí gần như hàng đầu, đi trước trong nghệ thuật tạo hình nước ta. Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, sơn mài sở hữu cho mình một kho tàng tranh độc đáo và đồ sộ. Không nói quá khi công nhận, tranh sơn mài là một trong những loại tranh có giá trị thẩm mỹ cao nhất. Đã góp phần định hình nên diện mạo của hội họa Việt Nam hiện đại

Một bức tranh sơn mài đẹp hoàn hảo được tạo nên bởi rất nhiều công sức và tâm huyết. Người họa sĩ phải có tính kiên trì và tỉ mỉ, trau chuốt từng chi tiết vô cùng cẩn thận. Nên dòng tranh này có giá trị cao về nhiều mặt. Dùng tranh sơn mài treo tường trang trí nhà cửa sẽ mang đến cho không gian một vẻ đẹp sang trọng.

Nếu bạn cũng là người yêu thích nghệ thật, muốn tìm hiểu kỹ về tranh sơn mài là gì? Cũng như muốn biết chúng bắt nguồn từ đâu, nguyên liệu để vẽ tranh sơn mài là gì? Hãy tìm hiểu trong bài viết dưới đây của Chọn Thợ nhé!

Sơn mài là gì?

“Sơn mài” được coi là một trong các chất liệu hội họa sử dụng rất nhiều trên thế giới. Tại Việt Nam, nó không đơn giản chỉ là tên 1 loại chất liệu mà còn là cả quá trình lịch sử. Sơn mài sự tìm tòi và phát triển kỹ thuật của nghề sơn thủ công truyền thống. Đã được truyền từ đời này sang đời khác (nghề sơn ta).

Đầu những năm 1930, các họa sĩ của trường Mỹ Thuật Đông Dương (trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam hiện nay). Đã phát hiện ra các vật liệu màu từ: vỏ ốc, trứng, tre… có thể kết hợp với kỹ thuật sơn mài truyền thống. Để tạo thành những bức tranh sơn mài tuyệt hảo đúng nghĩa. Cũng từ đó, khái niệm sơn mài cũng dần phổ biến và được ưa thích tại nước ta.

Tranh sơn mài là gì ? chất liệu gì ?

Tranh sơn mài là loại tranh sử dụng các vật liệu truyền thống của làng nghề sơn như sơn then, sơn cánh gián làm chất kết dính. Cùng các loại son, vàng thếp, bạc thếp, vỏ trứng, vỏ trai,… để vẽ trên nền vóc màu đen. Và câu nói “sơn son thếp vàng” cũng được bắt nguồn từ những loại nguyên liệu này.

Để tạo ra một bức tranh sơn mài treo tường hoàn chỉnh, các nghệ nhân sơn mài truyền thống. Phải mất rất nhiều công sức và thời gian (trung bình mỗi bức khoảng 6-8 tháng). Đối với những người thiếu sự kiên trì thì và không đủ đam mê. Thì chắc chắn sẽ không thể theo đuổi bộ môn nghệ thuật sơn mài này.

Với đặc tính đòi hỏi rất nhiều thời gian, kinh nghiệm, sự kỳ công, tỉ mỉ của người thợ. Nên tranh sơn mài có mức giá cao hơn hẳn so với các dòng tranh khác. Tuy nhiên, giá trị sử dụng của bức tranh sẽ tồn tại rất lâu nếu bạn biết cách bảo quản.

Các nguyên liệu sử dụng vẽ tranh sơn mài

Một sản phẩm tranh sơn mài cao cấp sử dụng khá nhiều nguyên liệu. Bao gồm: sơn, màu và nhiều nguyên liệu khác, cụ thể như:

• Sơn: khai thác từ cây sơn, ngoài ra còn dùng dầu trám, dầu trẩu, nhựa thông và nhựa dó…
• Màu: sơn mài cổ truyền chỉ dùng 2 màu cơ bản là đỏ và màu đen cánh gián. Màu đỏ được chế từ son – loại màu khoáng chất vô cơ, không bị phân huỷ trước ánh sáng và thời gian.
• Các sản phẩm từ bạc: bạc thếp, bạc dán, bạc xay, bạc dầm…
• Các sản phẩm từ vàng: vàng thếp.
• Các vật liệu khác: vỏ trứng, vỏ ốc, vỏ trai, bột điệp…

Sự phát triển mạnh của tranh sơn mài đòi hỏi các kỹ thuật và chất liệu làm tranh. Phải liên tục thay đổi và phát triển, hiện tại nguyên liệu là sơn Nhật được dùng khá phổ biến. Bởi vì, sơn ta có hạn chế là dễ gây tác dụng phụ cho người sử dụng (bị “sơn ăn”). Và bị phụ thuộc khá nhiều vào thời tiết. Tuy nhiên, tranh sơn mài dùng sơn ta vẫn được ưa chuộng hơn vì độ công phu, bắt mắt hơn. Khi nhìn, người xem sẽ thấy dòng tranh này có độ sâu hơn.

Chất liệu “sơn ta” trong tranh sơn mài là gì?

Chất liệu quan trọng nhất để tạo nên một bức sơn mài hoàn chỉnh chính là “sơn ta”. Loại sơn đặc biệt này thực chất là 1 loại mủ được chiết ra từ vỏ “cây sơn”.

Loại mủ này có độ dính rất cao, khi khô lại cực kỳ bền chắc chịu được nắng mưa. Kể cả độ ẩm hay độ mặn cao cũng không gây ảnh hưởng nhiều đến nó. Nên thông thường tranh sơn mài sơn ta rất bền, tuổi thọ lên đến hàng trăm năm. Ngoài nhựa cây sơn, người ta còn dùng các loại khác với tác dụng tương tự như: nhựa dó, nhựa thông, dầu trẩu, dầu trám….

Nguồn gốc tranh sơn mài

Sơn mài xuất hiện lần đầu tiên cách đây hơn 4000 năm, nhiều cổ vật đã được tìm thấy. Tại các quốc gia khác nhau như: Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Miến Điện…Tuy nhiên chúng hoàn toàn khác với tranh sơn mài của Việt Nam. Sự khác biệt nằm ở kỹ thuật sơn mài cũng như các loại vật liệu được sử dụng.

Tại Việt Nam, những vết tích đầu tiên về sơn mài đã được khai quật cách đây hàng trăm năm trước. Vào thời Đinh (930-950), dân ta đã biết cách dùng mủ cây sơn để trét thuyền. Lần lượt qua các triều đại Lê, Lý, Trần còn lưu giữ được. Nhiều cổ vật và pho tượng gỗ, tượng đất đều được sơn son thếp vàng.

Mãi đến thời vua Lê Nhân Tông (1443-1460), có cụ Trần Lư (hiệu Trần Thượng Công) được tôn là ông tổ của ngành nghề này. Các học trò của cụ đã thành lập phường thợ sơn mài lớn và lan tỏa đi khắp nơi. Những người thợ giỏi sẽ được triều đình thu nạp vào nội phủ để trang trí nội thất cung điện. Các thợ khác tập sẽ hợp thành nhiều nhóm nhỏ, đứng đầu là thợ cả. Đi đến các đình đền, tô vẽ sơn son thếp vàng cho tượng phật, đồ thờ, kênh kiệu,… Hoặc đi đến những gia đình giàu có để làm hoành phi, câu đối, ngai thờ,… Hiện nay, Huế là nơi có thể chiêm ngưỡng những vết tích và tác phẩm sơn mài cổ sót lại. Được bảo lưu một cách quy mô & đầy đủ nhất.

Giới thiệu tranh sơn mài việt nam

Các họa sĩ trong ngành hội họa Việt Nam nói chung và ngay cả với những nghệ nhân sơn mài. Có kinh nghiệm dày dặn nhất nói riêng đều thống nhất rằng. Kỹ thuật vẽ tranh sơn mài rất khó, hiệu quả đạt được sau khi mài tranh cũng khá ngẫu nhiên.

Việc làm sơn mài luôn phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố thời tiết. Thời điểm thích hợp nhất là vào mùa xuân và những ngày mưa đầu hạ. Điều đó cho thấy rằng, sự phân bố làm nghề sơn mài không những chia theo khu vực. Mà còn có nhiều yếu tố liên kết, phục vụ lẫn nhau.

Một đặc điểm khiến tranh sơn mài thêm phần hấp dẫn và khác biệt là. Để tạo nên một bức tranh sơn mài cần phải thực hiện theo cách rất “ngược đời”. Muốn lớp làm khô lớp sơn vừa vẽ, phải ủ tranh trong tủ kín gió và có độ ẩm cao. Muốn nhìn thấy được tranh, nghệ nhân lại phải mài mòn đi mới thấy hình.

Có mấy loại sơn mài truyền thống?

Sơn mài truyền thống được chia làm 3 loại:

• Sơn quang: dùng trên các vật dụng bằng tre, mây, gỗ như hộp, khay. Khi dùng có nhuộm màu nhẹ, khá phổ biến trong dân gian.
• Sơn son thếp vàng: chỉ được thấy trong các gia đình quyền quý, các nhà thờ, đình, đền, chùa. Nhất là tại các lăng tẩm, cung điện của vua chúa. Ngày nay thì có thể thấy ở các pho tượng, kiệu võng, câu đối, án thư,… Trong những di tích cổ, hoặc bảo tàng ở Việt Nam.
• Sơn mài đắp nổi: là nổi tiếng và độc đáo nhất. Các chi tiết đắp nổi được làm bằng hỗn hợp: bột đá non, tro mo cau, giấy tinh giã nhuyễn. Loại sơn mài này thường thấy trong nhiều chi tiết hoa văn vô cùng phong phú, cầu kỳ. Bắt mắt như rồng, phụng, tứ linh,… ở nội phủ, hoàng cung.

Mẫu tranh sơn mài treo tường đẹp

Chủ đề trong các bức tranh sơn mài treo tường thường hướng đến những giá trị truyền thống. Những bức tranh sơn mài về phố cổ Hà Nội, những địa danh cũng là chủ đề được yêu thích. Bên cạnh đó, tranh cũng phác họa những cảnh vật của cuộc sống hàng ngày, những lễ hội. Hay các bức tranh sơn mài hoa sen, thiên nga, phượng, mã đáo thành công,… đều mang vẻ đẹp rất riêng biệt.

Ngoài chất liệu truyền thống, thì những bức tranh sơn mài dát vàng cũng tạo nên điểm nhấn hết sức đẹp và sang trọng. Mỗi bức tranh sơn mài đều là tuyệt phẩm mà bạn có thể chiêm ngưỡng.

Cách làm tranh sơn mài đơn giản

Khi vẽ các bức tranh sơn mài, bạn có thể khám phá ra khả năng sáng tạo nghệ thuật. Và độ khéo léo, tỉ mỉ của chính mình. Cách vẽ tranh sơn mài cũng khó hơn các dòng tranh khác. Cần sử dụng các công cụ chuyên dụng để tạo ra màu sắc và các yếu tố của tranh. Vì vậy, hãy bắt đầu với một khuôn mặt đơn giản hoặc một hình ảnh bạn thích. Để vẽ được một bức tranh sơn mài, bạn có thể làm theo các bước sau đây:

Bước 1 : Chuẩn bị nguyên vật liệu như gỗ đã mài trơn và bóng đều. Giấy ráp, bộ mo, bộ thép, dao, búa, đá mài, vải, bút phất bạc, bút tỉa, vỏ trứng…

Bước 2: Thiết kế bố cục và phác họa cho bức tranh sao cho ý tưởng. Và vị trí sắp xếp các vật thể trong bức tranh hợp lý, hài hòa.

Bước 3: Chọn màu (màu đen, xanh lá cây, đỏ hoặc vàng). Vì tranh sơn mài chỉ có thể dùng với các loại màu tự nhiên nên màu sắc thường bị giới hạn. Bạn cũng có thể sử dụng những hỗn hợp màu của riêng mình.

Bước 5: Vẽ tranh lên vóc.

Trước tiên là cẩn vỏ trứng, vỏ ốc, vỏ xà cừ, thường được gọi chung là cẩn trứng.

Tiếp theo là vẽ nét, các đường nét và các chi tiết của bức tranh sơn mài. Thường được vẽ bằng sơn đen.

Cuối cùng là vẽ màu, màu chính là sử dụng sơn ta trộn với son hoặc phẩm màu. Để vẽ trực tiếp và phủ lên vỏ trứng hoặc phủ lên các nét đen đã được vẽ trước đó.

Bước 6: Công việc bắt buộc khi vẽ tranh sơn mài truyền thống là mài tranh bằng nước với giấy nhám.

Bước 7: Toát sơn và đánh bóng là hoàn thành.