Tranh dân gian là gì? Các loại tranh dân gian Việt Nam và giá trị nghệ thuật

Cùng với những loại hình nghệ thuật khác, tranh dân gian Việt Nam đã trải qua hàng thế kỷ ra đời và phát triển. Đi vào đời sống văn hóa tinh thần của người Việt như một nét đẹp văn hóa truyền thống quý báu. Đây là loại tranh trường tồn cùng thời gian, gắn liền với chiều dài lịch sử cả ba miền Bắc – Trung – Nam.

Tranh dân gian sở hữu một kho tàng đồ sộ các loại tranh vẽ nổi bật. Gắn liền với từng thời kỳ, từng văn hóa vùng miền khác nhau. Không cần quá trau chuốt hay cầu kỳ như các loại tranh khác. Các bức tranh dân gian sở hữu vẻ đẹp mộc mạc nhưng mang đậm tính dân tộc. Vậy tranh dân gian Việt Nam thực chất là gì? Hãy cùng Chọn Thợ tìm hiểu sâu hơn về di sản văn hóa tranh dân gian Việt Nam qua bài viết bên dưới đây nhé!

Tranh dân gian Việt Nam là gì ?

Tranh dân gian là những tác phẩm được sáng tác để phục vụ đời sống văn hóa và tinh thần nhân dân được lưu truyền qua từng thế hệ. Tranh dân gian tại Việt Nam thường gồm hai loại tranh chính: tranh thờ và tranh Tết. Dòng tranh này thường được in ấn với số lượng lớn. Chủ yếu là phong cách vẽ dựng hình theo kiểu lấy các nét khoanh, lấy mảng màu bao lại toàn hình.

Bố cục của các bức tranh dân gian thường sẽ được vẽ theo quan niệm “sống” hơn “giống”. Do đó mỗi đường nét đều được gạn lọc thuần khiết nhất. Để tạo nên những cảm nhận chân thật cho người xem tranh thay vì vẽ đúng luật. Nhờ đó dù nhìn từ góc độ nào bức tranh vẫn giữ nguyên. Được những màu sắc, hình ảnh đặc trưng riêng.

Đặc điểm của tranh dân gian

Như đã nói trước đó, tranh dân gian Việt Nam thường được in với số lượng lớn. Với cùng một nguyên mẫu để phục vụ được nhu cầu của tất cả mọi người. Tranh sẽ được in hoặc vẽ trực tiếp lên giấy, phổ biến nhất là giấy dó. Giấy dó rất bền, xốp nhẹ, không nhòe khi viết, ít mối mọt hoặc giòn gãy, ẩm nát. Giúp các bức tranh không bị ẩm mốc và trường tồn cùng thời gian.

Có thể nói rằng nghệ thuật tranh dân gian Việt Nam đã đạt đến trình độ tổng hợp màu sắc. Và nguyên vật liệu khá cao so với những gì thời đó có thể đáp ứng được. Các loại màu vẽ trong tranh dân gian thường được tổng hợp từ những màu sắc từ tự nhiên. Như: than, gỉ đồng, lá chàm, quả dành dành, hoa hòe, vỏ điệp, tro, sỏi đồi,… Những màu sắc này được vẽ trên giấy dó hoặc giấy điệp giúp cho các bức tranh bền hơn.

Các loại tranh dân gian Việt Nam

Có rất nhiều dòng tranh dân gian Việt Nam đã từng xuất hiện và phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên cũng có những dòng tranh nhanh chóng biến mất. Tiêu biểu nhất trong số đó là 4 dòng tranh: Tranh dân gian Đông Hồ (Bắc Ninh); Tranh dân gian hàng Trống (Hà Nội); Tranh dân gian làng Sình (Huế); Tranh dân gian Kim Hoàng (Hà Tây cũ).

Tranh Đông Hồ

Hay còn được gọi là tranh làng Hồ, được phát triển từ thế kỷ 17 đến nửa đầu thế kỷ 20. Những tác phẩm trong làng tranh Đông Hồ thường mang những giá trị văn hóa to lớn về đời sống hàng ngày. Các tác phẩm nổi bật: Tranh Đông Hồ đám cưới chuột, tranh đông hồ con gà, con mèo, bịt mắt bắt dê, hứng dừa, đánh ghen,…

Cách in ấn của dòng tranh này khá đặc trưng, bằng việc sử dụng các ván khắc gỗ để in tranh. Bức tranh có bao nhiêu màu thì in bấy nhiêu lần. Loại tranh này thường được sản xuất để phục vụ cho dịp tết nguyên đán cổ truyền. Nội dung tranh bao gồm 5 thể loại: tranh thờ, tranh chúc tụng, tranh sinh hoạt, tranh lịch sử, tranh truyện. Trong đó phổ biến nhất là tranh chúc tụng.

Mặc dù không còn được ưa chuộng và phổ biến như trước đây, tuy nhiên tranh Đông Hồ. Vẫn được xem như một biểu tượng nổi bật của nghệ thuật văn hóa dân gian Việt Nam. Và được đánh giá rất cao bởi tính nghệ thuật cũng như cách in ấn đặc trưng của nó.

Tranh Hàng Trống

Dòng tranh Hàng Trống có 2 chủ đề chính: tranh thờ và tranh Tết, tuy nhiên thường được dùng để thờ cúng. Các tác phẩm tranh thờ Hàng Trống sẽ mang nặng tư tưởng của Nho giáo và Phật Giáo. Như: tranh Phật, Tứ phủ, Tam hòa Thánh mẫu, Ngũ hổ,… Tranh Hàng Trống sử dụng kỹ thuật nửa in nửa vẽ độc đáo. Tranh chỉ in ván nét lấy hình, còn màu là thuốc nước được tô bằng bút lông mềm rộng bản. Một nửa ngọn bút chấm màu, nửa ngọn bút kia chấm nước lã và tô tranh theo kỹ thuật vờn màu.

Tranh làng Sình:

Được phát triển ở một làng quê ven con sông Hương chảy qua thành phố Huế thơ mộng. Tranh làng Sình nổi bật với những đường nét và bố cục thô sơ chất phác hồn nhiên. Tranh sẽ phải trải qua đủ 7 công đoạn cầu kỳ bao gồm: cắt đấy, quét sò điệp, in tranh lên mộc bản, phơi tranh, pha màu, đổ màu và bước cuối cùng là điểm nhãn tranh.

Thuở đầu, tranh dân gian làng Sình thường được sản xuất để phục vụ nhu cầu tín ngưỡng, thờ cúng. Dùng tranh để cầu an lành cho một năm mưa thuận gió hòa. Trải qua nhiều thế kỷ, ngày nay dòng trành này còn được sử dụng rộng rãi hơn để chơi Tết. Làm quà biếu tặng hoặc trang trí ở nhiều lễ hội truyền thống. Tranh làng Sình được chia làm 3 loại chính, bao gồm:

• Tranh nhân vật: Tượng Bà mặc xiêm y rực rỡ, ông Điệu, ông Đốc và Tờ bếp.
• Tranh đồ vật: vẽ quần áo, tiền, dụng cụ gia đình, cung tên, áo ông/ bà, áo binh (kích thước khá nhỏ).
• Tranh súc vật: vẽ 12 con giáp, gia súc, voi, cọp,… để phục vụ nhu cầu đốt vàng mã.

Tranh Kim Hoàng

Đề tài của tranh Kim Hoàng cũng tương tự như tranh Đông Hồ, miêu tả những gì quen thuộc. Với cuộc sống mộc mạc, đơn sơ của người nông dân, như: Trâu, bò, gà, lợn, đời sống làng quê,… Ngoài ra bức tranh thường được điểm thêm những câu thơ chữ Hán theo lối chữ thảo trên góc trái.

Chủ đề chính của tranh dân gian Kim Hoàng cũng giống tranh Đông Hồ là chủ đề chúc, cúng tụng ngày Tết. Nhưng chỉ sử dụng một bản khắc để in nét đen trên giấy, rồi họa sĩ sẽ vẽ để hoàn thành. Nên tranh Kim Hoàng sẽ tỉ mỉ, nét mảnh hơn tranh Đông Hồ, màu sắc tươi như tranh Hàng Trống.

Giá trị nghệ thuật của tranh dân gian

Hình thành và phát triển cùng chiều dài lịch sử nền văn hóa Việt Nam. Nên mỗi dòng tranh dân gian nước ta đều phản ánh chân thực được tâm hồn, cuộc sống nhân dân. Tư tưởng triết học trong tranh dân gian là mạch nguồn của văn hóa dân tộc. Giúp định hình tư duy sáng tạo của những nghệ nhân dân gian trong cả quá trình lao động, sáng tạo.

Trong giao lưu văn hóa, tranh nhân gian Việt Nam vừa phát triển những vốn quý của các thời trước tích tụ lại, Vừa tiếp nhận những tinh hoa của các dòng tranh nghệ thuật khác. Để rồi tiếp thu những gì thích hợp với dân tộc, làm phong phú hơn bản sắc của mình.

Những bức tranh dân gian Việt Nam

Tranh dân gian Việt Nam được thể hiện dưới nhiều hình thức và nội dung khác nhau. Nhưng đều có điểm chung là đều đề cao đạo lý làm người, giáo dục những phẩm chất tốt. Và cầu mong những điều tốt đẹp trong năm mới cho người thân, bạn bè xung quanh,…

Theo các tài liệu còn ghi chép lại, trên cả nước có rất nhiều làng làm tranh truyền thống. Gồm rất nhiều dòng tranh khác nhau, dưới đây là một số bức tranh dân gian lâu đời, nổi tiếng và đẹp nhất: